اهمیت دوران پیشوایی امام صادق(ع) در تاریخ اسلام از دیدگاه حجت الاسلام حسین انصاری

تدوین: مهشید موسوی ندوشن

چکیده

با شناخت هر چه بیشتر تشیع جعفری، اهمیت نقش برجسته امام جعفر صادق(ع) در گسترش علوم اسلامی و مرزهای جغرافیایی تشیع آشکار می شود. حجت الاسلام انصاری در مقالۀ «بازشناسی پیامبر (ص) از دیدگاه امام جعفر صادق(ع) » معتقد است که امام صادق(ع) تجدید کنندۀ  رسالت پیامبر(ص) و باز آفرینندۀ آن است. بدین گونه که پیشوای ششم، باروهای فروریخته و بنیادهای غبارگرفته را دوباره آشکار کرد و اندیشه‌های خردبنیاد دینی را با طراحی دوباره پیش رو نهاد و خردپذیر ساخت. استاد انصاری همچنین در مقالۀ «خوانش معجزه ای از امام صادق(ع) در کلام دو شیخ خراسانی »؛ با ذکر معجزه ای از امام(ع) در دربار منصور عباسی و تطبیق و مقایسه آن در کلام عطار نیشابوری و آیت الله وحید خراسانی به جایگاه و مقام فضائلی والایی پیشوای ششم پرداخته است. لذا به منظور جمع‌بندی دیدگاههای ایشان در این مقاله سعی شده است تا موضوعات و چکیده سخنرانی های حجت الاسلام انصاری که در طول دهه نود (۱۳۹۱-۱۳۹۹) در مورد امام جعفر صادق(ع) بیان کرده اند، تدوین گردد.
کلیدواژه: امام جعفر صادق(ع)، انصاری، تشیع

مقدمه:

شیخ عطار(ق۷) در آغازین صفحات کتاب “تذکره الاولیاء” می نویسد: « آن سلطان ملت مصطفوی، آن برهان حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوه دل اولیاء، آن جگرگوشه انبیاء، آن نافۀ علی، آن وارث نبی، آن عارف عاشق: جعفرالصادق رضی الله عنه.گفته بودیم که اگر ذکر انبیاء و صحابه و اهل بیت کنیم کتابی جداگانه باید ساخت این کتاب شرح اولیاست که پس از ایشان بوده اند اما به سبب تبرک به صادق ابتدا کنیم که او نیز بعد از ایشان بوده است. و چون از اهل بیت بُوَد و سخن طریقت او بیشتر گفته است و روایت از وی بیشتر آمده است کلمه ای چند از آن او بیاوریم که ایشان همه یکی اند. چون ذکر او کرده شود از آن همه بُوَد. …اگر تنها صفت او گویم، به زبان و عبارت من راست نیاید که در جمله علوم و اشارات و عبارات بی تکلف به کمال بُود، و قدوه جمله مشایخ بُود، و اعتماد همه بر وی بُود، و مقتدای مطلق بُود. هم الهیان را شیخ بُود، و هم محمدیان را امام، و هم اهل ذوق را پیشرو، و هم اهل عشق را پیشوا. هم عباد را مقدم، هم زهاد را مکرم. هم صاحب تصنیف حقایق، هم در لطایف تفسیر و اسرار تنزیل بی نظیر بُود، و از باقر رضی الله عنه بسیار سخن نقل کرده است».
این سخنان گویای یک حقیقت است که پرسشی اساسی را در ذهن برجسته می کند که با آن که نقش امام صادق(ع) در شناخت و معرفت نفس انسانی و تربیت آن بسیار برجسته است، چرا دربارۀ وی و سخنان فراوان او در این باره، مطالب فراوانی به چشم نمی آید؟ آیا نام جنید بغدادی ، بایزید بسطامی-که وی را حتی به افتخار سقای امام صادق(ع) می شمرند- و منصور حلاج و …بیشتر برده نمی شود؟ و گفته های آنان بیشتر یاد نمی شود؟
اگر سخنان امام صادق(ع) در شناخت حقایق عالی معرفت، اندک بوده است چرا عطار با همۀ آگاهی هایش می نویسد : و سخن طریقت او بیشتر گفته و روایت از وی بیشتر آمده است؟ برای پاسخ به این پرسش ها باید رشته هایی چند از دانش بشری را به یاری گرفت. که تاریخ و فقه و عرفان و حدیث از عمدۀ آنهاست…(انصاری،۱۰شهریور، ۱۳۹۲)

معرفی:

حجت الاسلام حسین انصاری، نویسنده، شاعر، و پژوهشگر دینی، متولد ۱۳۴۳ ، از سال ۵۵ تحصیل علوم حوزوی را آغاز کرد. چندین سال از محضر اساتید و آیات عظام قم بهره برد و همزمان با تحصیل، یک دهه به تدریس برخی دروس در حوزه‌ و دانشگاه مشغول بود. وی اکنون به پژوهش، تبلیغ و سخنرانی اشتغال داشته و آثار و مقالاتی دارد.

بحث:

حجت الاسلام انصاری، طول سالهای ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۹ در تعظیم شعائر اهل بیت (ع) وایام سوگواری شهادت امام جعفر صادق(ع)، موضوعات و عناوینی را بیان کرده است که در هر کدام به طور جداگانه به بررسی و شناخت هر چه بیشتر مذهب تشیع و نقش ارزشمند امام ششم در گسترش و تبیین مبانی اسلام و همچنین پژوهش های دینی می پردازد. در ذیل به موضوعات و چکیدۀ سخنرانی های ایشان پرداخته و فهرستی از مجموعۀ مباحث ایشان ارائه می شود.

۱- بازشناسی پیامبر(ص) از سخن امام صادق(ع)
« به درستی امام صادق(ع) نوکننده‌ی رسالت پیامبر(ص) و باز آفریننده‌ی آن است. او بود که باورهای فروریخته و بنیادهای غبارگرفته را دوباره آشکار کرد و اندیشه‌های خردبنیاد را با طراحی دوباره پیش رو نهاد و خردپذیر ساخت. (انصاری،۲۹ اسفند، ۱۳۹۰)
این بحث یادکرد مباحثی در شناخت پیامبر عدالت و مهربانی است که بخشی از کلیات آن با همین عنوان (بازشناسی پیامبر(ص) از سخن امام صادق«ع») در سایت شخصی استاد انصاری با عنوان «نگاه تازه » و نیز در «سایت ششم» (www.sheshom.net) به صورت مقاله در بخش مقالات درج شده است.در سخنرانی با این موضوع، نقش و تاثیر امام جعفر صادق(ع) در شناخت هر چه بیشتر پیامبر گرامی اسلام خاطرنشان شده است. (انصاری،۱ بهمن ،۱۳۹۱)

۲- امتیاز های برجسته در فقه امام صادق (ع)
« جمعی از فقیه نامیدگان و مکاتب فقهی آنان با دوران حیات امام جعفر صادق(ع) معاصر بوده اند. جدای از نگاه ارزشی و یا تحلیل شخصیت های آنان، می توان به تفاوت های اساسی میان فقه گسترده و حیات بخش امام صادق(ع) و دیدگاه ها و روش های فقهی آنان پرداخت. گمان می رود که نگاهی مقایسه ای در کلیات بسیار مفید خواهد بود. برای همین در مجال کوتاهی که در این جلسه های سه گانه دست می دهد، ویژگی هایی از این قبیل را بیان خواهم کرد :
الف) مردم گرایی در برابر قدرت گرایی ب) واقع بینی و رئالیسم در برابر ذهن گرایی ج) نص گرایی در برابر هوس گرایی د) انسان گرایی در برابر سود خواهی. آن چه در مقایسۀ این فقه بزرگ با دیگر فقه های مدعی نوشته اند بیش تر -به جز مورد قیاس و رای- بر ذکر فروع جزئی فقهی تکیه دارد. در حالی که من در این مبحث در پی استنباط و یادکرد اهداف، معیارها و محورهای حاکم بر فقه امام صادق(ع) و جایگزین های آن ها در فقه های معاصر ایشان هستم. شیوۀ بحث بر ذکر شواهد و نمونه هایی از دو گونه نگاه حاکم بر تفکر فقهی و نتایج آن ها متمرکز خواهد شد».(انصاری،۲۰ شهریور،۱۳۹۲)

۳- اهمیت پیشوایی امام صادق (ع) در تاریخ اسلام
«به دلیل نزدیکی و گذر این روزها و شب ها با سال روز وفات مظلومانۀ جعفر صادق (ع) بر آنم تا ادای دینی کوچک به ساحت بلند آن امام آسمانی و پیشوای حق و عدالت کرده باشم. به قصد خوشه چینی از خرمن دانش بی پایان وی و تعالیم بی مانندش به عرصه ها و ساحت های متعددی از دریای دانش های بی پایانش اشاره ای خواهم کرد ونقش بی بدیل ایشان را در آن ساحت ها باز خواهم نمود و تاثیر ممتد آن سخن ها و رفتارها و ایستارها که داشته است را تا به امروز جستجو خواهم کرد».(انصاری، ۱۰شهریور، ۱۳۹۲)

۴- عمق تعالیم امام صادق(ع) در تربیت و شناخت نفس
شیخ عطار(ق۷) در آغازین صفحات کتاب “تذکره الاولیاء” می نویسد: « آن سلطان ملت مصطفوی، آن برهان حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوه دل اولیاء، آن جگرگوشه انبیاء، آن نافۀ علی، آن وارث نبی، آن عارف عاشق: جعفرالصادق رضی الله عنه.گفته بودیم که اگر ذکر انبیاء و صحابه و اهل بیت کنیم کتابی جداگانه باید ساخت این کتاب شرح اولیاست که پس از ایشان بوده اند اما به سبب تبرک به صادق ابتدا کنیم که او نیز بعد از ایشان بوده است. و چون از اهل بیت بود و سخن طریقت او بیشتر گفته است و روایت از وی بیشتر آمده است کلمه ای چند از آن او بیاوریم که ایشان همه یکی اند.چون ذکر او کرده شود از آن همه بود. …اگر تنها صفت او گویم، به زبان و عبارت من راست نیاید که در جمله علوم و اشارات و عبارات بی تکلف به کمال بود، و قدوه جمله مشایخ بود، و اعتماد همه بر وی بود، و مقتدای مطلق بود. هم الهیان را شیخ بود، و هم محمدیان را امام، و هم اهل ذوق را پیشرو، و هم اهل عشق را پیشوا. هم عباد را مقدم، هم زهاد را مکرم. هم صاحب تصنیف حقایق، هم در لطایف تفسیر و اسرار تنزیل بی نظیر بود، و از باقر رضی الله عنه بسیار سخن نقل کرده است»
این سخنان گویای یک حقیقت است که پرسشی اساسی رادر ذهن برجسته می کند که با آن که نقش امام صادق(ع) در شناخت و معرفت نفس انسانی و تربیت آن بسیار برجسته است، چرا دربارۀ وی و سخنان فراوان او در این باره، مطالب فراوانی به چشم نمی آید؟ آیا نام جنید بغدادی ، بایزید بسطامی-که وی را حتی به افتخار، سقای امام صادق(ع) می شمارند- و منصور حلاج و …بیشتر برده نمی شود؟ و گفته های آنان بیشتر یاد نمی شود؟
اگر سخنان امام صادق(ع) در شناخت حقایق عالی معرفت، اندک بوده است چرا عطار با همۀ آگاهی هایش می نویسد : « و سخن طریقت او بیشتر گفته و روایت از وی بیشتر آمده است؟ » برای پاسخ به این پرسش ها باید رشته هایی چند از دانش بشری را به یاری گرفت.که تاریخ و فقه و عرفان و حدیث از عمدۀ آنهاست…(انصاری،۱۰شهریور، ۱۳۹۲)

۵- جغرافیای تشیع در دیدگاه امام صادق(ع) -اهمیت و ضرورت ها-
ژئوپلتیک شیعه شاید به اندازۀ جغرافیای تشیع روشن نباشد اما به لحاظ معنا بسیار به هم نزدیک هستند. جغرافیای انسانی و فرهنگی و سیاسی تشیع در روایات اهل بیت (ع ) نیز مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق(ع) می فرماید: «امام الارض ارض یسکنها الشیعه؛ رهبر و پیشوای سرزمین های انسانی سرزمینی است که شیعه در آن حضور دارد.» گسترش جغرافیای سرزمینی در قاموس دینی تنها به معنای فتوحات زمینی نیست. در روایات شیعی بیانهایی به چشم می خورد که فتوحات را در پاره ای از زمان ها نیز نکوهش می کند. هم چنان که امام رضا(ع) به فتوحات عباسی انتقاد نیز کرده است. به هر حال بحث من در این بحث به اندیشیدن در بارۀ گسترش جغرافیای انسانی و مذهبی تشیع است. این که چگونه می توان به این رشد و گسترش دست یافت. حفظ تاریخ گذشته ؛ حفظ میراث های تاریخی؛ حفظ اخلاق و منش های انسانی؛ و رعایت آداب پسندیدۀ اسلامی برخی از اسباب گسترش جغرافیای تشیع است که در کنار مبانی اساسی تأثیر گذار در گسترش جغرافیای تشیع مانند اقتصاد و علم و قدرت و سیاست به شمار می رود. (انصاری، ۸آذر، ۱۳۹۲)

۶- پیام رسانی در حوزه دین با تکیه بر سنت امام صادق(ع)
سخنرانی در مورد این موضوع در چند جلسه متوالی صورت گرفته است که در اینجا چکیده جلسات به صورت مجزا آورده می شود.
چکیده اول:
نه تبلیغ دین و نه تبلیغ در قرآن ، هیچ یک منحصر در امر زبانی نیست.« الذین یبلغون رسالات الله…» مختص به ابلاغ زبانی دین نیست. تبلیغ رسالت ها که قرآن می گوید یعنی رساندن پیام های آسمانی دین. مسئله پیام رسانی است و آگاهانیدن . در این مسئله سه امر مهم وجود دارد. یکی محتوای پیام و رسالت است و دوم شیوه های رساندن پیام و سوم مخاطبان پیام اند. پس نخست باید پیام دین را شناخت و از آن آگاهی یافت. این که پیام دین چیست؟ هدایت است یا سلطه گری؟ سیاست است یا راهنمایی؟ تعبد است یا تدبر؟ و…اشتباه کردن در فهم پیام دین ، یعنی آشفتگی در محتوای پیام و اخلال در کار پیام رسانی . پیام ها به منزله بسته هایی است که در گسترش یک ایده و فکر یاری می رساند. بخشی از رسالت آگاهی بخشی امام صادق(ع) بر این مسئله تمرکز داشت. آشکار سازی پیام دین و دینداری ، یا تصحیح محتوای آشفته و دگرگون گشته آن محتوا. باز تعریف دین ، یکی از نمونه های پرداختن به پیام دین است.« هل الدین الا الحب و البغض»که امام (ع) فرمود یکی از آن نمونه هاست. این که دین جز محبت و بغض است، آشکار سازی محتوا و به روزکردن آن است. محتوای گرد خورده و کهنه شده را با نیاز زمان هماهنگ کردن و کارامد ساختن ، از بزرگترین و دشوار ترین کارها در این باره است که انجام آن از همگان ساخته نیست.
با تکیه بر شیوه هدایتگر امام صادق(ع) می توان دریافت که که گسترش دین در حوزه پیام رسانی به حرکت همگانی نیاز دارد به گونه ای که هر دیندار به مثابه یک رسانه در امر پیام رسانی دین فعال باشد. در میان مجموعه ۴۰۰۰ نفری شاگردان امام می توان با نگاهی به نام ها و شغل های آنان به این حقیقت آشکار دست یافت که ایشان پیام دین را همگانی کرده و عمومیت بخشیده است و از عنصر جذابیت پیام دین برای جامعه و مردم به خوبی سود جسته اند. از مؤمن طاق تا ابن ابی عمیر و….دهها و بلکه صدها نفر با شغل های گوناگون در راه رساندن پیام های والای دین و مذهب ، قابل شناسایی اند. نقش این گروه بزرگ را در ترویج و گسترش بسیار تند -و برای حامیت عباسی ،غافلگیرانه- معارف و اصول و مبانی مذهب و دین نمی توان نادیده گرفت.
بخش دیگری از اقدامات انجام گرفته به تنوع و تصحیح روش های پیام رسانی در دین و شناخت مخاطب بازگشت می کند.(انصاری، ۱۶ مرداد، ۱۳۹۴)
چکیده دوم:
دکتر زرین کوب در بامداد اسلام و کارنامه اسلام مانند دیگر تاریخ پژوهان یادآور می شود که رمز گسترش بسیار سریع اسلام در سرزمین های تازه فتح شده را در این واقعیت هم باید دید که هر مسلمان خود را مبلغ و منادی اسلام می دید و برای رساندن پیام آن با جان و دل می کوشید و این تلاش را الهی و معنوی می شمرد. روح تبلیغ و پیام رسانی در میان جامعه اسلامی را باید بازتاب آموزه های مستقیم پیامبر و دعوت قرآن دانست. پیامبر (ص) بارها در جریان گفتارهای کلیدی و اساسی دین به مردم می فرمود:« رحم الله امرا سمع مقالتی فوعاها ثم ابلغها الی من لم یسمعها؛ رحمت خداوند بر بنده ای که گفتار مرا بشنود و آن را فرابگیرد و سپس به کسی که آن را نشنیده است برساند». آیه تبلیغ (الذین یبلغون رسالات الله…) و آیه نفر (فلولا نفر من کل فرقه…) در صراحت خود به مسئله پیام رسانی در حوزه دین مربوط اند و ساز و کار آن را به خواننده آن آیات می آموزند. در آغاز تاریخ اسلام، هیچ سازمان رسمی عهده دار تبلیغ دین نبود و جامعه اسلامی آن را وظیفه ای همگانی می دانست.
در قرن اول و دوم اسلامی ۱) با تفرقه های مذهبی که پیش آمد ۲) و افراط در سیاست زدگی و ابزاری شدن دین در جامعه و رهبران آن ۳) و سپس سخت گیری ها، منع و تعقیب هایی که برای جلوگیری از نشر دین اصیل، از سوی دستگاه خلافت اموی و عباسی صورت گرفت، کم کم روح سستی و بی تفاوتی در مسیر تبلیغ دین بر جای جدیت و خستگی ناپذیری مسلمانان اولیه حاکم گشت و موج گسترش دین رو به ضعف نهاد. در این دوران بود که امام باقر(ع) به کار همگانی ساختن تبلیغ دین و احیای دوران نخست بعثت پیامبر(ص) همت گماشت و سپس گام های بزرگی در این راه با تلاش های امام صادق(ع) و اصحاب بزرگ آن حضرت برداشته شد و کار تبلیغ دین و مبانی مذهب بالا گرفت. این تلاش ها به طور کلی از بگیر و ببند حاکمیت عباسی در امان نبود و گاهی به زندان، محاکمه و تفتیش عقاید ، و حتی کشته شدن دچار می شد. مانند معلی بن خنیس، کمیت زید اسدی، هشام بن حکم ، این ابی عمیر و…(انصاری، ۱۷ مرداد، ۱۳۹۴)
چکیده سوم:
شکی نیست که عمومی بودن زبان دین -با رعایت امر دقیق و عمیق بودن محتوای آموزه ها- یکی از اصول ادیان و از جمله اسلام است. این که قرآن زبان هر پیامبری را محدود به زبان قومش می داند «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه» از همین جاست. یعنی همگانی بودن زبان و ادبیات گفتمانی پیامبران در ابلاغ رسالت آنان الزامی است. عمومی بودن زبان دین، سبب سرعت انتشار دین و شتاب گسترش آن می گردد چنان که در اسلام بروز یافت. این در حالی است که علاقه متولیان رسمی دین گرایش شدید به تخصصی شدن مباحث دینی دارد. چنین تمایلی در روحانیان و دانشگاهیان و روشنفکران اسلامی معاصر به خوبی هویداست. باید به این نکته مهم توجه داشت که تخصصی شدن آموزه ها در مرحلۀ فهم و تحلیل معارف دین لازم است اما سخن اصلی درباره مرحلۀ پیام رسانی دین است که آیا باید به ساده سازی و روان فهمی گرایش داشته باشد یا به عکس؟
اینجاست که شیوه امام صادق(ع) در مواجه اصلی با مسائل پدید آمده و چالش انگیزی چون قضا و قدر؛ مخلوق یا قدیم بودن قرآن؛ حقیقت و تعریف ایمان و کفر؛ خود نمایی می کند. گفتارهایی چون «لاجبر ولا تفویض، بل امر بین الامرین» را از این منظر نیز باید دید که ساده سازی مباحث سنگین و عمیق – بدون آن که محتوا کاهش بیابد و عامیانه و سخیف شود- یکی از راه هایی است که در سنت پیشوایان دین به ویژه امام صادق(ع) وجود داشته است.(انصاری، ۱۸ مرداد، ۱۳۹۴)
چکیده چهارم:
عبارت هایی چون «بعثت علی الحنیفیه السمحه السهله» من بر آیین راستی ام که بر بزرگواری و آسانی استوار است» نمونه دیگری از این دست است. با پیچیده کردن دین و فراتر بردن ایمان از ساخت ساده و فطری که داشت، به کاهش دینداری حقیقی در جامعه و افزایش ریا و خودنمایی و تظاهر دامن زدند. بخشی از ریشۀ دینداری کاسبکارانه را در این عامل باید جستجو کرد. بحث قدیم یا مخلوق بودن قرآن محاکه هایی از نوع تفتیش عقاید به دنبال داشت و چهره هایی سرشناس مانند ابو حنیفه در این رابطه تعزیر و زندانی شدند. نزاع بر سر جبر و اختیار به درگیری های فرقه ای انجامید و سر از تکفیر برآورد و به خوبی پیداست که چماق تکفیر در جامعۀ دینی مقدمه و سرآغاز خونریزی هاست. امام در برابر نزاع خلق و قدمت قرآن موضعی روشنگر و در عین حال ساده گرفت و فرمود طرح این مسئله گفتار کسی است که از از این آیین خارج است.
بنا بر این در چنین فضایی، گام اول در این راستا همان ساده و آسان سازی پیام دین بود. زیرا هر چه روزگار می گذشت بر پیرایه های دین افزوده می گشت و از اصول فطری آن کاسته می شد به گونه ای که کار فهم دین مشکل و دینداری دشوار تر می نمود. « بس که ببستند بر او برگ و ساز/ گر تو ببینی نشناسیش باز» (منسوب به نظامی) نحله های متعددی از فقها گرفته تا صوفیان یعنی از ظاهریان تا باطنیان بر دشوار فهمی دین و ویژه کردن آن می کوشیدند. آداب سخت زندگی ریاضت کشان صوفی و اذکار آنان و دشواری گذر از منازل سیر و سلوکی موجود در فرقه های صوفیانه، همان قدر ناگوار و دیریاب بود که فروع فقهی برخی از فقیهان مسلمان، اسباب خستگی روح و گریز مسلمانان می گشت. شریعت فربه و چاق می شد و معنویت نیز در خرقه ها پیچیده می گشت که دسترسی به هر یک ، کار ساده ای نبود. در چنین برهه ای امام صادق (ع) بر شعار محوری « دین سهله و سمحه» تکیه می نمود و آن را مشخصه دین پیامبر بر می شمرد.(انصاری، ۱۹ مرداد، ۱۳۹۴)
چکیده پنجم:
گام دوم زنده کردن گفتمان های درون دینی متکی بر عقل مستقل دینی بود. شیخ عطار درآغاز «تذکره الاولیا» به جایگاه بزرگ امام صادق (ع) در برانگیختن و سامان بخشی و تواندهی به مباحث گوناگون در علوم اسلامی ، اذعان دارد و آن را از ویژگی های برجسته امام بر می شمارد. تعبیر اینکه او در همه علوم سر است و هر که در هر علمی سخن گفته ، از او آموخته و اندوخته است؛ تعبیری رساست در بیان این حقیقت که امام ششم (ع) در احیای گفتمان های دینی مورد نیاز جامعه اسلامی، خردمندانه عمل کرده است. تا آنجا که مثل او می نویسد ایشان پیش از هر کس و بیش از دیگران سخن در طریقت گفته است. هزاران روایت فقهی و تفسیری و تاریخی و تربیتی و اخلاقی بخشی از حاصل گردآورده امام در آن عصر و دوره است. او حتی برای انجام حساب شده و تخصصی مناظره های علمی و کلامی با مذاهب دیگر، اجازه و فرمان می داد تا به جریان دانش دینی و فهم محتوای پیام دین و رسالت پیامبر(ص) یاری برساند و از رکود اندیشه دینی و رسوب فهم، جلوگیری کند. جلوگیری امام از ورود نا اهلان و ناکارامدان در مناظرات هم تنها به جهت بازی برد و باخت در آن عرصه نبوده است. بلکه جهت اصلی آن است که گفتمان های زنده به ذهن های بسته گرفتار نشود و در کشاکش اندیشه های ناقص گیر نیفتد که دچار توقف و رکود گردد و ذهن های قوی و پرنشاط از آن روی گردان شوند. همان آفتی که بسیاری از گفتمان های فقهی ، کلامی، فلسفی و حدیثی در تاریخ اسلام و تشیع، بارها به آن دچار گشته اند و آثار زیانبار آن را بر جریان فکر دینی شاهد بوده اند. گفتارهای امام و تاکیدهای ایشان بر ارزش علم آموزی و علم اندوزی؛ همگانی کردن علم؛ ارزش عالمان و شرایط لازم برای آنان؛ کتابت حدیث؛ اولویت توجه به جوانان؛ تاکید بر خالص سازی معارف دینی؛ احیای دانش تجربی؛ و مانند آنها، بخشی از راه هایی بود که امام (ع) برای گرد آوردن خرمن بزرگ معرفت در جامعه در پیش گرفته است.(انصاری، ۲۰ مرداد، ۱۳۹۴)

۷- تنش زدایی در آموزه و سیره امام صادق (ع) (انصاری، ۱۹مرداد، ۱۳۹۴)

۸- نقش امام صادق(ع) در احیاء و نوسازی دین(انصاری، ۸ دی، ۱۳۹۴)

۹-سیاست های فرهنگی پیشوای ششم، امام صادق (ع) (انصاری، ۷ مرداد، ۱۳۹۵)

۱۰- محورهای کلی تهذیب نفس در شیوه تربیتی امام صادق (ع) (انصاری، ۲۵ تیر، ۱۳۹۶)

۱۱- فرهنگبانی اسلام و تشیع در سیره و روش زندگانی امام صادق(ع) ( انصاری، ۲۷ تیر، ۱۳۹۶)

۱۲- وصایا و سفارش های پیشوای ششم، حضرت جعفر صادق (ع) (انصاری، ۲۸ تیر، ۱۳۹۶)

۱۳- در هوای جعفر صادق علیه السلام(انصاری، ۱۵آذر، ۱۳۹۶)

۱۴- محورهای کلی تهذیب نفس در شیوه تربیتی امام صادق (ع)
از محور های تربیت و تهذیب نفس در کلام پیشوای ششم دو محور عمل و واعظ درونی گفته شده است. سومین محور تهذیب نفس، فهم روایات است. نقل روایات کاری است پر ثواب و در پیشگاه خدا پاداش انبوه دارد اما هیچگاه نقل روایات جای درک و فهم روایات را نمی تواند در کند. یکی از آثار فهم روایات، تهذیب نفس و تطهیر جان از عیوب و آلودگی هاست .شیخ صدوق به سند خود از امام صادق علیه‌السّلام و ایشان از پدر بزرگوار خود، امام باقر علیه السلام، چنین نقل می‌کنند: «یا بنی، اعرف منازل الشیعه علی قدر روایتهم و معرفتهم، فان المعرفه هی الدرایه للروایه و بالدرایات للروایات یعلو المؤمن الی اقصی درجات الایمان. انی نظرت فی کتاب لعلی علیه‌السّلام فوجدت فی الکتاب ان قیمه کل امرئ و قدره معرفته. ان الله ـ تبارک و تعالی ـ یحاسب الناس علی قدر ما آتاهم من العقول فی دار الدنیا. (جامع بیان العلم، ج۲، ص۱۲۷)
ای پسر عزیزم! منزلت پیروان ما را از اندازه روایاتشان و شناختشان بسنج، که شناخت، همان فهم عمیق روایت است و مؤمن با فهم روایات ، به بالاترین درجات ایمان پر می‌کشد. من در کتاب علی علیه‌السّلام نگریستم و در آن چنین یافتم: ارزش و منزلت هر کس به اندازه شناخت اوست.» (درسنامه فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی، ص۲۰ تا۲۳) ( انصاری، ۳تیر، ۱۳۹۷)

۱۵- فضائل آسمانی، در مقارنه ای قرآنی (از زندگانی امام صادق ع) (انصاری، ۱۶ تیر، ۱۳۹۷)

۱۶- مفاهیم بنیادین فرهنگ اجتماعی در تعالیم امام صادق (ع) (انصاری، ۱۷ تیر، ۱۳۹۷)

۱۷- بازخوانی و بررسی یک اثر در باره امام صادق(ع)
کتاب ارزشمند «به یاد آنکه مذهب حق یادگار اوست» از حضرت آیت الله شیخنا الاستاد وحید خراسانی حفظه الله، بی تردید نیازمند بازخوانی و شرح و توضیح است. رویکرد این اثر فضائلی است و بر روش کلامی و فقه الحدیثی استوار است. توضیحاتی پیرامون این سه‌گانه را در مقاله «مروری بر کتاب حلقه وصل رسالت و امامت» از همین نویسنده در سایت شخصی ایشان می توان ملاحظه کرد. ( انصاری، ۱۷ تیر، ۱۳۹۷)

۱۸- مشخصه های انسان فرهنگی در تعالیم امام صادق علیه‌السلام( انصاری، ۲۱ تیر، ۱۳۹۷)

۱۹- هویت و فضائل تشیع در رهنمودهای امام صادق علیه‌السلام(انصاری، ۱۹خرداد، ۱۳۹۸)

۲۰- شناخت و چگونگی مکارم اخلاق، از منظر امام صادق(ع) (انصاری، ۳۱خرداد، ۱۳۹۸)

۲۱- جستاری در مبانی توسعه اجتماعی و فرهنگی در تعالیم و سیره امام صادق علیه السلام
*سهم بزرگ میراث حدیث امام صادق علیه السلام در جهان اسلام
نجاشی در رجال خود از احمد بن عیسای اشعری نقل کرده که می‌گوید: «من در طلب علم حدیث به کوفه رفتم و در آنجا به خدمت حسن بن علی وشا رسیدم، به او گفتم: کتاب علاء بن زرین و ابان بن عثمان احمر را به من بدهید تا از روی آن‌ها نسخه‌برداری کنم؛ او آن دو کتاب را من داد، گفتم: اجازه روایت نیز بدهید. فرمود: خدا تو را رحمت کند، چقدر عجله داری ببر بنویس؛ سپس بیا برای من بخوان تا بشنوم؛ آن‌گاه اجازه روایت بدهم.گفتم: بر خودم از پیشامدهای زمان خاطر جمع نیستم.
حسن بن وشا گفت: عجب! اگر من می‌دانستم که حدیث این‌گونه مشتری و خواهان دارد، بیشتر از این جمع می‌کردم. من در مسجد کوفه ۹۰۰ شیخ را درک کرده‌ام که همه می‌گفتند: حدیث کرد مرا جعفر بن محمّد» (انصاری،۶ تیر، ۱۳۹۸)

۲۲- زنده بودن سیره امام صادق (ع) در مقایسه با دوران معاصر و زیست امروز (انصاری، ۸تیر، ۱۳۹۸)

۲۳- عزاداری بر امام جعفر صادق(ع) (انصاری، ۲۸ خرداد، ۱۳۹۹)
کوتاه سخن آن که حجت الاسلام انصاری در مقاله « خوانش معجزه ای از امام صادق(ع) در کلام دو شیخ خراسانی!» از قول آیت الله وحید درباره امام جعفر صادق(ع) نقل می کنند:« آیات ، علم ، حکمت و مظاهر نفوذ اراده و قدرت آن حضرت که دوست و دشمن ، مؤمن و منافق و موحد و ملحد به آن اعتراف کرده اند، بیش از آن است که در این مختصر بگنجد، و آنچه به قلم تحریر درآید نَمى است از یم، و شعاعى از اشعه آن حاملِ اسماء حسنى و عالم به هفتاد و دو حرف از حروف اسم اعظم. آرى این مقامات و کرامات از کسى که وجود او انعکاس وجود خاتم پیغمبران، و همچون بدر تمام، آئینه تمام نماى خورشید عالم امکان است، عجیب نیست».(انصاری، نگاه تازه، ۱۷تیر، ۱۳۹۷)

نتیجه گیری:

مجالس و سخنرانی هایی که حجت الاسلام حسین انصاری در طول سالهای ۱۳۹۱الی ۱۳۹۹ در تعظیم شعائر و سوگواری بر امام صادق(ع) با موضوعاتی متفاوت ولی در ارتباط با پیشوای ششم پرداخته اند؛ نشانگر اهمیت دوران امامت ایشان و همچنین گسترش مرزهای تشیع و رونق علم حدیث در طول سالهای امامت و رهبری ایشان بر جامعه اسلامی است. از مهم ترین پیامدهای آن دوران که این پژوهشگر دینی از آن یادکرده اند، می توان به مسئله پیام رسانی و آگاهانیدن اشاره کرد. در این مسئله سه امر مهم وجود دارد. یکی محتوای پیام و رسالت است و دوم شیوه های رساندن پیام و سوم مخاطبان پیام اند. با تکیه بر شیوه هدایتگر امام صادق(ع) می توان دریافت که گسترش دین در حوزه پیام رسانی به حرکت همگانی نیاز دارد به گونه ای که هر دیندار به مثابه یک رسانه در امر پیام رسانی دین فعال باشد. در میان مجموعه ۴۰۰۰ نفری شاگردان امام می توان با نگاهی به نام ها و شغل های آنان به این حقیقت آشکار دست یافت که ایشان پیام دین را همگانی کرده و عمومیت بخشیده است و از عنصر جذابیت پیام دین برای جامعه و مردم به خوبی سود جسته اند. از دیگر پیامدهای این دوران تبلغ دین و مذهب در حیطۀ وسیع و گسترش مبانی اسلام و ساده سازی مفاهیم ثقیل و سنگین دین و احکام وعلوم اسلامی بدون کم شدن محتوا است. در چنین برهه ای امام صادق (ع) بر شعار محوری « دین سهله و سمحه» تکیه می نمود و آن را مشخصه دین پیامبر بر می شمرد. از دیگر اقدامات ایشان زنده کردن گفتمان های درون دینی متکی بر عقل مستقل دینی بود. امام ششم (ع) در احیای گفتمان های دینی مورد نیاز جامعه اسلامی، خردمندانه عمل کرده است.. هزاران روایت فقهی و تفسیری و تاریخی و تربیتی و اخلاقی بخشی از حاصل گردآورده امام در آن عصر و دوره است. گفتارهای امام و تاکیدهای ایشان بر ارزش علم آموزی و علم اندوزی؛ همگانی کردن علم؛ ارزش عالمان و شرایط لازم برای آنان؛ کتابت حدیث؛ اولویت توجه به جوانان؛ تاکید بر خالص سازی معارف دینی؛ احیای دانش تجربی؛ و مانند آنها، بخشی از راه هایی بود که امام (ع) برای گرد آوردن خرمن بزرگ معرفت در جامعه در پیش گرفته بود. بررسی و تحقیق در مورد هر یک از این پیامدها می تواند موضوعی قابل توجه در امر پژوهش های دینی برای پژوهشگران و علاقمندان به حوزه های علوم اسلامی و تاریخ اسلام در دوران طلایی امامت جعفر صادق(ع) باشد.

منابع:

۱- انصاری، حسین، بازشناسی پیامبر اسلام از سخن امام صادق(ع)، سایت نگاه تازه، ۱ بهمن، ۱۳۹۱
۲- انصاری، حسین، خوانش معجزه ای از امام صادق(ع) در کلام دو شیخ خراسانی، سایت ششم، ۱۷ تیر،۱۳۹۷
۳- زرین کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۴۶
۴- شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، تذکره الاولیاء، قرن هفتم
۵- شیخ صدوق، جامع بیان العلم، ج۲، ص۱۲۷
۶- عبدالهادی مسعودی، درسنامه فهم حدیث، ص۲۰ تا۲۳
۷- سایت نگاه تازه www.h-ansari.net
۸- کانال تلگرامی منبرها، کلاس و نشست ها- حسین انصاری menbar_ansari@
۹- سایت ششم www.sheshom.net